Son günlerde en çok duyduğumuz beslenme tarzları: Vejeteryan / Vegan

Günümüzde sıklıkla duyduğumuz bir beslenme tarzı haline geldi vejetaryen beslenme. Vejetaryen ve vegan restoranlar açılmaya veya menülere bu tip seçenekler eklenmeye başladığını görüyoruz. Çevremizde vejetaryen, vegan veya pesketaryenim diyenleri eskiye göre daha sık duyuyoruz. Peki bu tanımlar ne anlama geliyor? Vejetaryen beslenme en basit haliyle hayvan eti tüketilmemesine dayalıdır. Bunun altında yatan sebep ise hayvanların insanların gereksinimleri için kullanılması ve öldürülmesi denilebilir. Ancak vejetaryen beslenmenin bireylerin kendi görüşlerine göre de değişkenlik gösterebilen alt tipleri ve yaşam tarzına yansıyan yönleri bulunmaktadır. Genel anlamda vejetaryenler hayvan eti yani dana, koyun, tavuk, balık tüketmez ancak hayvansal ürünleri yani süt, yumurta, peynir ve bal tüketirler. Pesketaryen kelimesinin kökü ‘pesce’ latince balık anlamına gelmektedir. Kırmızı et veya tavuk tüketmezken vejetaryenlerden farklı olarak balık tüketirler. Lactoovo (süt ve yumurta), lacto (süt) ve ovo (yumurta) vejetaryenler ise hayvansal olarak sadece süt ve/veya yumurta tüketirler.

Vegan beslenmede ise hiçbir şekilde et, hayvanlardan elde edilmiş bal, süt, yumurta, yoğurt, kefir gibi ürünleri tüketilmez. Bunun yanı sıra yün, ipek, deri gibi hayvansal ürünlerden yapılmış olan tekstil ürünlerini de kullanmayan bir vejetaryen tipidir. Diyetler sebze,  meyve, tahıl, yemiş (ceviz, fındık, vb) gibi besinlerden oluşur. Veganlar, hayvanlar üzerinde test edilmiş kozmetik ürünler, hayvansal yağ içeren sabunları ve süt çikolata, kek, makarna gibi ürünler de tüketmezler. Hayvanlar kullanıldığı için sirklere de gitmezler. Yani bu sadece bir beslenme şekli olmaktan öte bir yaşam tarzı, bir hayat görüşüdür (1). 

Vejetaryen diyetler potansiyel olarak kardiyo-koruyucu olarak kabul edilmiştir. Birçok insan algılanan sağlık faydaları için nüfusun %5’i ile %6’sına karşılık gelen vejeteryan diyetleri başladığı, daha fazla meyve, sebze, kabuklu yemiş ve tahıl değil, daha az süt veya et ürünü vurgulamaktadır (2, 3, 4, 5). 

Veganlar İçin Dengeli Beslenmenin Önemi 

Çeşitli beslenme şekilleri bulunan vejetaryenlikte her grup için besin ögeleri farklılık gösterebilmektedir. Bu beslenme grupları içinde özellikle diyetlerinde sadece bitkisel kaynaklı gıdalar içeren vegan diyet endişe verici unsurlar taşımaktadır. Veganlar için dengeli beslenme problemleri protein, kalsiyum, demir, çinko, B12 vitamini, D vitamini ve yağ asitleri gibi besin ögelerinin dengeli ve yeterli alınıp alınmadığı konusundadır (6). Vegan/Vejetaryen diyetinin en önemli sorunu B12 vitamini ve protein eksikliğinin yaşanma olasılığının olmasıdır. Vejetaryenler ağırlıklı olarak bitkisel protein tüketmektedirler. Elzem aminoasitler ise, et dışında yumurta, soya fasulyesinde, süt ve süt ürünleri bulunduğundan lactoovo, lacto ve ovo vejetaryenlerde (süt ve yumurta tüketenler) protein konusunda ciddi sağlık sorunları yaşanmamaktadır. Ancak veganlarda planlı olarak beslenmezlerse ciddi protein eksikliği görülebilir, bu nedenle veganların protein kaynağı olarak soya fasulyesi, kuru baklagiller ve yağlı tohumlardan tüketmeleri gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca veganların demir, kalsiyum, çinko, omega, B12 ve D vitamin takviyesine ihtiyaçları olabilir (7).

Kaynaklar

  • 1- Türkiye Vegan ve Vejetaryen Derneği, 2015
  • 2- Bazzano L.A., He J., Ogden L.G., Loria C.M., Vupputuri S., Myers L., Whelton P.K. Fruit and vegetable intake and risk of cardiovascular disease in US adults: The first national health and nutrition examination survey epidemiologic follow-up study. Am. J. Clin. Nutr. 2002;76:93–99. 
  • 3- Larsson C.L., Johansson G.K. Young Swedish vegans have different sources of nutrients than young omnivores. J. Am. Diet. Assoc. 2005;105:1438–1441. doi: 10.1016/j.jada.2005.06.026. 
  • 4- Kelly J.H., Jr., Sabate J. Nuts and coronary heart disease: An epidemiological perspective. Br. J. Nutr.2006;96(Suppl. 2):S61–S67. doi: 10.1017/BJN20061865. 
  • 5- Mellen P.B., Walsh T.F., Herrington D.M. Whole grain intake and cardiovascular disease: A meta-analysis. Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis. 2008;18:283–290. doi: 10.1016/j.numecd.2006.12.008.
  • 6- Herrmann W, Geisel J.  Vegetarian lifestyle and monitoring of vitamin B-12 status. Clin Chim Acta, 326: 47-59.
  • 7- Karabudak E, Vegetarian Nutrition. [Vejetaryen Beslenmesi]. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 726, Ankara: Klasmat Matbaacılık, s. 7-10. Available at http://beslenme.gov.tr/content/files/arastirmalar/uyelik/beslenme_bilgi_serisi/Kitaplar/a/a_13_vejeteryan_beslenmesi_48.pdf Accessed 14 March 2018.