Nörodejeneratif Hastalıklar ve Bu Hastalıklara Karşı Korunma Yolları

Nörodejenerasyon, beyinde “ilerleyerek gerçekleşen sinir hücresi (nöron) ölümü” anlamına gelmektedir. Nöronlar, beyin ve omuriliği içeren sinir sisteminin yapı taşlarıdır. Nöronlar, normal şartlarda kendilerini çoğaltmaz veya yenilenemez; bu nedenle hasar gördüklerinde veya öldüklerinde vücut tarafından yenilenemezler. Beynin hücreleri birbirleri ile yakından bağlantılı ve çok karmaşık bir yapıya sahip olmalarından dolayı, beyindeki küçük bir bölgedeki yanlış iletişim, diğer beyin aktivitelerini ve tüm vücudu etkileyebilecek sorunlara yol açabilmektedir [1]. Beyindeki veya periferik sinir sistemindeki sinir hücreleri bozulduklarında, işlevlerini kaybettiklerinde veya öldüklerinde, nörodejeneratif hastalıklar ortaya çıkar. Bu hastalıklar bireyin hareketini, konuşmasını, hafızasını, zekasını ve çok daha fazlasını etkileyebilir [2]. Nörodejeneratif hastalıklar arasında bunama, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve Huntington hastalığı yer almaktadır [3][4]. İnsan ömrünün uzamasıyla birlikte, nörodejeneratif hastalıkların görülme sıklığı da artmaya başlamıştır. Nörodejenerasyon ve bunamanın temelini oluşturduğu yaşlanma durumu, vücuttaki tüm organları etkilemekle beraber, kısmen kanımızda kodlandığı düşünülmektedir. Kan dolaşımındaki faktörler yaşlanmayı ve beyin de dahil olmak üzere organların yenilenmesini etkilemektedir. Bu faktörleri, kökenlerini, fonksiyonlarını ve bunlara etki eden maddeleri keşfettiğimizde yaşlanma ile ilgili pek çok problemin çözülebileceği düşünülmektedir.

Nörodejeneratif Hastalıkların Sebepleri Nelerdir?

Araştırmacılar, kişinin genlerinin ve yaşadığı çevrenin etkilerinin, nörodejeneratif bir hastalığa yakalanma riskine katkıda bulunduğunu belirtmişlerdir. Çevresel faktörler arasında; bitki – tarım ilaçları (böcek öldürücüler gibi), metaller (kurşun, arsenik), sanayi ürünlerinde kullanılan kimyasallar (giyecek, yiyecek veya ambalajlarda), çevre kirliliği ve beslenme ile yaşam tarzı yer almaktadır [5][6]. Bu etkenler iltihaplanma ve oksidatif strese neden olup vücuttaki pek çok hücrede yıkıma yol açmaktadırlar [7][8]. Bu nedenle, genetik yatkınlığın yanında bu çevresel faktörlere ne sıklıkla ve ne miktarda maruz kaldığınız da önemli bir etkendir.

Nörodejeneratif Hastalıklara Karşı Önlem Almak Mümkün müdür?

Uygulanan tedaviler, nörodejeneratif hastalıklarla ilişkili bazı fiziksel veya zihinsel semptomları hafifletmeye yardımcı olsa da, şu anda bu hastalıkları tedavi etmenin etkili bir yolu yoktur. Genellikle hastalık başlangıcı, teşhisin konulmasından 20-30 yıl öncesine dayandığından, önlem almak hayati önem taşımaktadır. Yapılan son araştırmalar, beyin de dahil olmak üzere tüm sinir sistemini koruyabilecek bazı yollar olduğunu göstermiştir.

Beynin %60’ı yağdan oluşmaktadır. Sağlıklı yağları içeren bir beslenme şekli ile beyni beslemek mümkündür. Çalışmalar; sebze, yemiş, tohum ve zeytinyağı gibi besleyici yağlarla zengin Akdeniz diyetinin Alzheimer hastalığı ve kardiyovasküler hastalıkların riskini azalttığını göstermiştir. Zeytinyağı ve zeytin yapraklarında bulunan “oleuropein” in antioksidan ve iltihap önleyici özellikleri, hastalıklara karşı savaşırken hücre yıkımını da önlemekte ve beyin gelişimini olumlu yönde etkilemektedir [9]. Ayrıca, haftada en az üç kez meyve-sebze suyu tüketenlerde Alzheimer riskinin %76 daha düşük olduğu gözlemlenmiştir [10].

Geçtiğimiz 10 yılda, beynin “nöroplastisite” denilen büyüme, gelişme ve kendini onarma özellikleri olduğu ortaya çıkmıştır [11][12]. Düzenli egzersiz ve “kalori kısıtlı” diyetlerle yapılan araştırmalarda, bu alışkanlıklara sahip bireylerde beynin kendini koruma aktivitelerinin yükseldiği, 3 aylık bir süreç sonunda ise bireylerin hafızalarının %30 iyileşme gösterdiği gözlemlenmiştir [13].

 

REFERANSLAR

  1. https://www.neurodegenerationresearch.eu/what/
  2. Bak TH and Chandran S., What wires together dies together: verbs, actions and neurodegeneration in motor neuron disease., Cortex. 2012 Jul;48(7):936-44.
  3. Finkbeiner S., Huntington’s Disease., Cold Spring Harb Perspect Biol. 2011 Jun 1;3(6). pii: a007476.
  4. Gratwicke J. et al., Parkinson’s disease dementia: a neural networks perspective., Brain. 2015 Jun;138(Pt 6):1454-76.
  5. Chin-Ch. et al., Environmental Pollutants as Risk Factors for Neurodegenerative Disorders: Alzheimer and Parkinson Diseases., Frontiers in Cellular Neuroscience 9 2015.
  6. Chen, H. et al., Living near Major Roads and the Incidence of Dementia, Parkinson’s Disease, and Multiple Sclerosis: A Population-based Cohort Study. The Lancet 2017
  7. Emerit, J. et al., Neurodegenerative Diseases and Oxidative Stress., Biomed Pharmacother 58.1 (2004): 39-46.
  8. Bertram, L., The Genetic Epidemiology of Neurodegenerative Disease., Journal of Clinical Investigation 115.6 (2005): 1449-457.
  9. Wenyan S. et al., Oleuropein, unexpected benefits!, Oncotarget. 2017 Mar 14; 8(11): 17409.
  10. Dai Q., et al. Fruit and vegetable juices and Alzheimer’s disease: the Kame Project. Am J Med 2006;119:751–759.
  11. Szuhany, Kristin L. et al., A Meta-analytic Review of the Effects of Exercise on Brain-derived Neurotrophic Factor., Journal of Psychiatric Research 60 (2015): 56-64.
  12. Ahlskog, J. et al., Physical Exercise as a Preventive or Disease-Modifying Treatment of Dementia and Brain Aging., Mayo Clinic Proceedings 86.9 (2011): 876-84.
  13. V. Witte et al., Caloric restriction improves memory in elderly humans., PNAS January 27,8 2009 106 (4) 1255-1260.