COVID-19’un Beyin Sağlığına Olan Etkileri

Yeni koronavirüsün bulaştığı hastaların akciğerlerine saldırdığı, yaygın olarak bilinmektedir. Ancak vaka sayıları ve yapılan çalışmalar arttıkça, araştırmacılar virüsün sebep olduğu hastalığın, hastanın iyileşme sürecinin ve doktorların hastalığı tedavi etme şeklinin diğer organlara da zarar verdiğini bildirmektedir. Her hafta geçtikçe, koronavirüsün çok çeşitli nörolojik problemleri tetikleyebileceği giderek daha açık hale gelmektedir [1].

Kan Beyin Bariyerine Zarar Verir

Çoğu araştırmacı, virüsün nörolojik zararlarının beyinde yaşattığı oksijen açlığına veya vücudun iltihaplanmaya karşı oluşturduğu yanıtla ortaya çıktığını düşünmektedir [2].

Dr. Fotuhi, COVID-19’un üç aşamada beyin hasarına neden olabildiğini bulmuştur. İlk olarak, hastalar koku ve tat duyularında zorlanma yaşamaktadır (bu semptomların %80’inden fazlası müdahale olmadan birkaç hafta içinde çözülmektedir). İkinci olarak, hastaların kan damarlarında pıhtı oluşması sonucu meydana gelen iltihaplanma durumudur (beyinde kan pıhtısı meydana gelmesi, bireyde büyük veya küçük çapta felçlere neden olabilmektedir). Üçüncüsü ise, virüsün beyindeki kan damarlarına zarar vererek, kan ve kimyasalların beyne sızmasına, beyin hücrelerini öldürmesine ve beyinde nöbetlere, kanamalara neden olmasıdır [3].

Son zamanlarda ise virüsün kendisinin beyni istila edebileceğini gösteren vakalar ortaya çıkmaktadır. Japonya’da nöbet geçiren bir hasta acile kaldırılıp MR çekildiğinde akut viral menenjit (beyin iltihabı) belirtileri oraya çıkmış ve beyin omurilik sıvısında yeni korona virüs tespit edilmiştir [4]. Çinli araştırmacılar, beyin akut inflamasyonu (beyin iltihabı) şikâyeti olan 56 yaşındaki bir erkek hastanın beyin omurilik sıvısında virüs izleri bulmuşlardır [5]. Ve İtalya’da bir COVID-19 hastasının ölüm sonrası muayenesinde, beynin kendi kan damarlarını kaplayan viral partiküller tespit etmişlerdir [6].  Bu bulgular çevçevesinde, bilim insanları virüsün akciğerlere zarar vererek değil, refleks olarak nefes almamızı devam ettirmemizi sağlayan bir komuta merkezi olan beyin sapına zarar vererek, solunum yetmezliği ve sonrasında ölüme neden olduğundan şüphelenmektedirler.

Kan-beyin bariyeri, sağlıklı bir insanda beynin ve omurilğin içinden geçen kılcal damarlarda astar görevi görüp beyni bulaşıcı hastalıklardan korur. Bakteri, virüs, mantar gibi mikropların ve diğer toksik ajanların beyne ulaşmasını engeller. Ancak yukarıda belirtilen vakalardan da anlaşıldığı üzere, yeni koronavirüs bu bariyeri geçebiliyorsa, virüs merkezi sinir sisteminin çekirdeğine girebilir. Ayrıca oraya yerleşip, yıllar sonra etki gösterecek potansiyele sahip olabilir.

Nisan ayının başında atılan diğer bir hipoteze göre de, virüs enfeksiyonu sonucu aşırı sitokin salınımı yoluyla kan beyin bariyerinin geçirgenliği bozulmaktadır. Bariyerin geçirgenliğinin bozulması bireyde uzun vadede bilişsel bozukluklar, demans, Alzheimer hastalığı, Multipl skleroz, Parkinson hastalığı, şizofreni, depresyon ve anksiyete gibi rahatsızlıklara yol açabilmektedir [7][8][9][10][11].

Virüsün Sinir Sistemi Üzerindeki Etkisi Daha Yıkıcı Olabilir

Uzmanlar, virüsün sinir sistemi üzerindeki etkisinin, akciğerler üzerindeki etkisinden çok daha büyük ve daha yıkıcı olabileceğini vurgulamaktadır. Pittsburgh Üniversitesinden nörolog Sherry Chou, virüsün akciğerler üzerindeki etkisi acil ve korkutucu bir tehdit olmasına rağmen, sinir sistemi üzerindeki kalıcı etkinin çok daha büyük ve çok daha yıkıcı olabileceğine dikkat çekmektedir. Tedaviye alınan COVID-19 hastalarının baş dönmesi, hafıza güçlüğü, inme, felç, konuşma güçlüğü, yürüme zorluğu veya halsizlik gibi rahatsızlıklara sahip olmaları durumunda MR görüntülenmesinin yapılması önerilmektedir. COVID-19 ile yoğun bakım ünitesinden taburcu edilen kişilerin, herhangi bir nörolojik hasar kanıtı için sistematik olarak uzun vadede izlenmesi ve ardından gerekirse müdahaleci tedavilerin verilmesi gerekmektedir.

 

REFERANSLAR

  1. Helms J. et al.,. Neurologic features in severe SARS-CoV-2 infection. New England Journal of Medicine. 2020 Apr 15.
  2. Chaves AJ, et al., Neuroinvasion of the highly pathogenic influenza virus H7N1 is caused by disruption of the blood brain barrier in an avian model. PLoS one. 2014 Dec 15;9(12):e115138.
  3. Fotuhi M, et al., Neurobiology of COVID-19. Journal of Alzheimer’s Disease.(Preprint):1-7.
  4. Moriguchi T, et al., A first case of meningitis/encephalitis associated with SARS-Coronavirus-2. International Journal of Infectious Diseases. 2020 Apr 3.
  5. Zhou L, et al., Sars-Cov-2: Underestimated damage to nervous system. Travel Med Infect Dis. 2020 Mar 24;101642(10.1016).
  6. Paniz‐Mondolfi A, et al., Central nervous system involvement by severe acute respiratory syndrome coronavirus‐2 (SARS‐CoV‐2). Journal of medical virology. 2020 Jul;92(7):699-702.
  7. Geng J, et al., Blood-brain barrier disruption induced cognitive impairment is associated with increase of inflammatory cytokine. Frontiers in aging neuroscience. 2018 May 7;10:129.
  8. Shalev H, et al., Breaching the blood-brain barrier as a gate to psychiatric disorder. Cardiovascular psychiatry and neurology. 2009;2009.
  9. Najjar S, et al., Neurovascular unit dysfunction with blood-brain barrier hyperpermeability contributes to major depressive disorder: a review of clinical and experimental evidence. Journal of neuroinflammation. 2013 Dec 1;10(1):906.
  10. Zenaro E, et al., The blood-brain barrier in Alzheimer’s disease. Neurobiology of disease. 2017 Nov 1;107:41-56.][ Minagar A, Alexander JS. Blood-brain barrier disruption in multiple sclerosis. Multiple Sclerosis Journal. 2003 Dec;9(6):540-9.
  11. Gray MT and Woulfe JM., Striatal blood–brain barrier permeability in Parkinson’s disease. Journal of Cerebral Blood Flow & Metabolism. 2015 May;35(5):747-50.