Türkiye’de Üretilen Bal Çeşitleri ve Sağlık Faydaları Nelerdir?

Bal Nedir, Neye Göre Çeşitlilik Gösterir? Bal; aşırı doymuş, polifenolik maddeler de içeren saf bir şeker çözeltisidir. Balın hikayesi çok eski zamanlara, milattan önce 2100-2000 li yıllarda yazılmış Sümer tabletlerindeki yazıtlara dayanmaktadır. Burada balın pek çok tarifte sos olarak, tedavi amaçlı ise ilaç ve merhem olarak kullanımından bahsedilmektedir [1]. Kutsal kitaplarda istediğiniz her şeyi bulabileceğiniz, bal ve sütün aktığı şehirlerden söz edilmiştir. Bal temel olarak, arının bitki reçinelerini, nektarlarını ve polenlerini toplamasıyla üretilmektedir. Nemsiz ve karanlık ortamda saklandığında uzun süre bozulmayan dayanıklı doğal ve sağlıklı bir besindir. Balın rolü bilimsel literatürde kabul edilmiştir. Antioksidan ve antibakteriyel doğası, öksürük önleme, doğurganlığı arttırma ve yara iyileşme özelliklerini destekleyen geniş bir yelpazede kanıtlar vardır [2]. Günümüzde her biri eşsiz özelliklere sahip farklı lezzetlerde, yoğunluklarda ve renklerde ballar mevcuttur. Arının kullandığı kaynağa göre kestane balı, çiçek balı, çam balı, sedir balı, akasya balı, ayçiçek balı, ıhlamur balı gibi pek çok şekilde adlandırılmaktadır.

Akasya Balı

Yalancı Akasya ağacının çiçeklerinden elde edilen Akasya balı, Türkiye’de diğer bal türleri arasında en az popüler olanlardan biridir. Kendine özgü bir kokuya, şeffafa yakın bir renge ve oda sıcaklığında yüksek akışkanlığa sahiptir. Akasya balı, yüksek früktoz içeriğinden dolayı daha uzun süre sıvı halde kalır ve geleneksel baldan daha yavaş kristalleşir [3][4]. Balın faydaları genellikle antiseptik ve öksürük baskılayıcı özelliklerle ilişkilendirilir. Bu balın düzenli tüketiminin, hemoglobin seviyesini arttırdığı ve kan basıncını normalleştirdiği belirtilir. Stresi azaltmak ve uykuyu iyileştirmede sakinleştirici bir etkiye sahiptir. Akasya balı karaciğeri temizler, diüretik görevi görür ve doğal bir antibiyotik olarak bilinir. Flavanoidler, akasya balının ana antioksidanlarını oluşturmaktadır. Flavonoidlerce yüksek bir diyet, kalp hastalığı ve pek çok kanser türü de dahil olmak üzere kronik rahatsızlık riskinizi azaltabilir [5][6][7]. 2010 yılında yapılan bir araştırmada, cilt yaralarının iyileşmesine yardımcı olduğunu bulunmuştur [8]. 2013 yılında yayınlanan bir başka çalışmada ise, akasya balının akciğer kanserinin iyileşmesine yardımcı olabileceği vurgulanmıştır [9].

Çiçek Balı

 Çiçeklerden nektar alarak üretilen ballara verilen genel olarak çiçek balı denir. Dünyada üretilen doğal balların büyük bir kısmını oluşturur, günlük yaşamda da en sık tüketilen bal çeşididir. Açık kehribar rengine ve keskin tatlı bir lezzete sahiptir. Tadı ve kalitesi arının nektar topladığı çiçeğe göre değişkenlik göstermektedir. Günlük enerji ihtiyacının büyük bir kısmını karşılarken, düzenli tüketildiğinde sinir sistemini düzenlediği de bilinmektedir [10].

Çam Balı

Türkiye’de Ege ve Akdeniz bölgesinde yaygın olarak üretilen çam balı, dünyada üretilen çam balının %92’sini oluşturmaktadır. Çam ağacı üzerinde yaşayan böcekler, çam ağacının özütünden gözle görülebilen bir salgı oluştururlar. Ağustos ayı ortalarında arılar tarafından bu salgı alınır, arıların salgıladığı bir enzim ile bal haline getirilir. Çiçek balına kıyasla daha düşük glikoz ve früktoz içeriğine sahip olduğundan acı bir aromaya ve daha koyu renge sahiptir.  2009 yılında yapılan bir çalışmada meme, endometriyal (rahim içi) ve prostat kanseri hücreleri üzerinde balın etkilerine bakılmış ve sonuç olarak balın, fenolik ve flavonoidlerce zengin olmasından dolayı kanser sonucu ortaya çıkabilecek rahatsızlıkları önleyebileceği bulunmuştur [11]. Topikal olarak bal tedavisi, eski Mısır’dan beri yaraları ve yanıkları iyileştirmek için kullanılmıştır ve bugün hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Bal ve yara bakımı üzerine yapılan çalışmalar, balın ameliyattan sonra enfekte olmuş kısmi kalınlıkta yanıkları ve yaraları iyileştirmede etkili olduğunu bulmuştur [12].

Kestane Balı

Koyu kahve renge, acı, kestaneye özgü bir tada ve kokuya sahiptir. Bal arısı hem polen hem de nektarı ve kestane salgılarını toplayarak kestane balını üretir. B ve C vitaminleri bakımından zengindir ve kasların güçlenmesine, kan dolaşımını düzenlenmesine, bağışıklık sistemine, mide ve karaciğer yorgunluğunun giderilmesine destek olur [13]. Bir çalışmada, diyabetik ülser yaraları için kestane balı ile doyurulmuş jel kullanıldığında, iyileşme yönünde iyi bir potansiyele sahip olduğunu gösteren sonuçlar elde edilmiştir [14].

2017 yılında yapılan bir çalışmada ise kestane, çam, sedir ve çiçek ballarının meme kanseri hücreleri üzerindeki etkilerine karşılaştırmalı olarak bakılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, ağaç kaynaklı balların toplam fenolik bileşiklerinin çiçek ballarından daha fazla olduğu ortaya konulmuştur. Bal türlerinin fenolik içerikleri, kanser hücreleri üzerindeki öldürücü etkileri ve renk yoğunluğu sırasıyla çiçek balı, çam balı, sedir balı ve kestane balı şeklinde artmaktadır. Ek olarak incelenen bal türlerinin antioksidan kapasitesinin çiçek <çam

Bal, özellikle yüksek fruktozlu şekerlere göre lezzetli ve sağlıklı bir alternatiftir. Ancak bal satın alınırken kaliteli ve güvenilir bir kaynaktan alındığına emin olunmalıdır. İçerisine şurup karıştırılan balın kalitesi ve doğallığı azalmış olacaktır. Balın doğal olması onun kalorisinin ve şeker içeriğinin yüksek olduğu gerçeğini değiştirmediği için kontrollü olarak tüketilmesi gereklidir. Ciddi yaraların tedavisi için kullanılmadan önce bir uzmana başvurulması ve polen alerjisi, çiçek alerjisi gibi rahatsızlıklara sahip olan kişilerin bal tüketimine dikkat etmesi gereklidir.

 

REFERANSLAR

  1. Magalon G and Vandwijck R., Guide des plaies. Du pansement à lachirurgie., Montrouge: John Libbey Eurotext ed; 2003, 103.
  2. Meo SA, Al-Asiri SA, Mahesar AL, Ansari MJ. Role of honey in modern medicine. Saudi Journal of Biological Sciences. 2017 Jul 1;24(5):975-8.
  3. Czipa N, Phillips CJ, Kovács B. Composition of acacia honeys following processing, storage and adulteration. Journal of food science and technology. 2019 Mar 4;56(3):1245-55.
  4. Miguel MG, Antunes MD, Faleiro ML. Honey as a complementary medicine. Integrative medicine insights. 2017 Apr 21;12:1178633717702869.
  5. Tian F, McLaughlin JL. Bioactive flavonoids from the black locust tree, Robinia pseudoacacia. Pharmaceutical biology. 2000 Jul 1;38(3):229-34.
  6. Kozlowska A, Szostak-Wegierek D. Flavonoids-food sources and health benefits. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny. 2014;65(2).
  7. Shashank K, Abhay KP. Chemistry and biological activities of flavonoids: an overview. The Scientific World Journal. 2013;2013:1-6.
  8. Iftikhar F, Arshad M, Rasheed F, Amraiz D, Anwar P, Gulfraz M. Effects of acacia honey on wound healing in various rat models. Phytotherapy Research: An International Journal Devoted to Pharmacological and Toxicological Evaluation of Natural Product Derivatives. 2010 Apr;24(4):583-6.
  9. Aliyu M, Odunola OA, Farooq AD, Rasheed H, Mesaik AM, Choudhary MI, Channa IS, Khan SA, Erukainure OL. Molecular mechanism of antiproliferation potential of Acacia honey on NCI-H460 cell line. Nutrition and Cancer. 2013 Feb 1;65(2):296-304.
  10. Mijanur Rahman M. et al., Neurological effects of honey: current and future prospects., Evidence-based complementary and alternative medicine. 2014;2014.
  11. Tsiapara AV, Jaakkola M, Chinou I, Graikou K, Tolonen T, Virtanen V, Moutsatsou P. Bioactivity of Greek honey extracts on breast cancer (MCF-7), prostate cancer (PC-3) and endometrial cancer (Ishikawa) cells: Profile analysis of extracts. Food Chemistry. 2009 Oct 1;116(3):702-8.
  12. Jull AB, Cullum N, Dumville JC, Westby MJ, Deshpande S, Walker N. Honey as a topical treatment for wounds. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015(3).
  13. León-Ruiz V, Vera S, González-Porto AV, San Andrés MP. Analysis of water-soluble vitamins in honey by isocratic RP-HPLC. Food Analytical Methods. 2013 Apr 1;6(2):488-96.
  14. Park JS, An SJ, Jeong SI, Gwon HJ, Lim YM, Nho YC. Chestnut honey impregnated carboxymethyl cellulose hydrogel for diabetic ulcer healing. Polymers. 2017 Jul;9(7):248.
  15. Seyhan MF, Yılmaz E, Timirci‐Kahraman Ö, Saygılı N, Kısakesen Hİ, Eronat AP, Ceviz AB, Bilgiç Gazioğlu S, Yılmaz‐Aydoğan H, Öztürk O. Anatolian honey is not only sweet but can also protect from breast cancer: Elixir for women from Artemis to present. IUBMB life. 2017 Sep;69(9):677-88.