Farklı Kullanımlarıyla: KİŞNİŞ
Kişnişi mutfaklarımızda baharat olarak çok fazla kullanıyoruz. Daha doğrusu dünya mutfaklarında kişniş bir baharat olarak çok fazla kullanılır. Peki baharat olarak kullandığımız kısım kişnişin neresidir? Kişnişin başka kısımları da kullanılabilir mi? Yapraklarının tadı ile tohumlarının tadı aynı mıdır? Sağlığa yararları var mıdır? Gelin bu soruların cevaplarına yakından bakalım ve mutfaklarımızdan eksik etmediğimiz yada bundan sonra eksik etmeyeceğimiz bu baharatı yakından tanıyalım. Kişniş (Coriandrum sativum L.) yıllık bir bitkidir ve en çok baharat amaçlı kullanılır. Bitki tohumları, yaprakları ve kökleri yenilebilir, ancak çok farklı tatları ve kullanımları vardır. Bitki hafif ve taze bir tada sahiptir. Kişniş bütün bitki olarak kullanılabilir ve yaprakların bozulabilen doğası nedeniyle işlenebilir ve olgunlaşmış meyvelerin (tohumların) farklı gıda preparatlarında lezzet verici madde olarak kullanılmasından önce lezzetini arttırmak için işlenebilir. Kişnişin çoğunlukla taze yaprakları ve olgun meyveleri mutfakta kullanılmaktadır. Kişniş yaprakları, turunçgil tonlarında, tohumlarından farklı bir tada sahiptir. Kişniş bitkisi zengin bir mikro besin ve besin elementleri deposudur. Ancak kişniş doymuş yağ oranı çok düşüktür, iyi miktarda a-tokoferol ve K vitamini kaynağı olan iyi miktarda linoleik asit içerir. Kişnişin tadı, önemli miktarda içerdiği linoleik ve furanokumarin (coriandrine ve dihidrokoriandrin) esansiyel yağlarından gelmektedir [1].
Kişniş körili et yemeklerinde, kümes hayvanları ve deniz ürünleri yemeklerinde, çeşitli etnik yiyeceklerde, pudinglerde, ekmeklerde, çorbalarda ve güveçlerde kullanım alanı bulur. Geleneksel olarak kişniş, gastrointestinal rahatsızlıkların giderilmesi için kullanılmasına rağmen, bir afrodizyak, antibiyotik, solunum hastalıkları ve ağrı için bir çare, iştah ve hafıza kaybı için bir tedavi olarak kullanılmıştır. Araştırılmakta olan mevcut kullanımlar arasında antioksidan, antimikrobiyal, diyabet modüle edici ve nörolojik yararları bulunmaktadır [2].
Kişniş, taze yaprakları kullanılan bitkilerden biridir ve kurutulmuş tohumları mutfak uygulamalarında önemli bir baharat bileşenidir. Bitki, yeşil yaprakları için hasat edilir ve uçucu yağ ve oleoresinlerin üretimi için kahverengi tohumlar kurutulur. Kişniş esansiyel yağı, kozmetik, parfüm endüstrisi ve eczacılık gibi çeşitli ticari uygulamalarda önemli bir role sahiptir. Bitki, mide hastalıkları, idrar yolları enfeksiyonları, diyabet ve olağanüstü fito-besin maddeleri nedeniyle kanserler dahil olmak üzere birçok rahatsızlığın geleneksel bir tedavisi olarak kullanılmaktadır. Kişnişin anti-diyabetik, antioksidan, kaygı önleyici, hipnotik, yatıştırıcı, anti-hiperlipidemik, idrar söktürücü, hipotansif, anti-mikrobiyal, anti-mutajenik, anti-enflamatuar, hepatoprotektif etkileri vardır [3].
Apiceae familyasına ait bitkisel bir bitki olan kişniş, mutfak kullanımı ve tıbbi kullanımları için değerlidir. Bu bitkinin tüm kısımları, farklı uygarlıkların halk tıbbı sistemlerinde farklı bozuklukların tedavisi için aroma maddesi ve/veya geleneksel ilaçlar olarak kullanılmaktadır. Bitki potansiyel bir lipit kaynağıdır (petroselinik asit bakımından zengindir) ve tohumlardan ve havadan gelen parçalardan izole edilmiş uçucu bir yağdır (linalolda yüksektir). Çok sayıda biyoaktif maddenin varlığı nedeniyle, bu bitkinin farklı kısımlarına, anti-mikrobiyal, anti-oksidan, anti-diyabetik, anksiyolitik, anti-epileptik, anti-depresan. anti-mutajenik, anti-enflamatuar, dislipidemik, anti-hipertansif, nöro-koruyucu ve idrar söktürücü özelliği de dahil olmak üzere çok sayıda farmakolojik aktivite atfedilmiştir [4].
REFERANSLAR
- Bhat, Suheela & Kaushal, Pragati & M, Kaur & Sharma H., K. (2014). Coriander (Coriandrum sativum L.):Processing, nutritional and functional aspects.Afr. African Journal of Plant Science. 8. 25-33. 10.5897/AJPS2013.1118.
- Singletary, Keith. (2016). Coriander: Overview of Potential Health Benefits. Nutrition Today. 51. 151-161. 10.1097/NT.0000000000000159.
- Nath, Prerna & Kale, S & Chauhan, Om. (2015). Coriander – A potential medicinal herb. 34.
- Sahib, Najla & Anwar, Farooq & Gilani, Anwar-ul & Abdul Hamid, Azizah & Saari, Nazamid & M Alkharfy, Khalid. (2012). Coriander (Coriandrum sativum L.): A Potential Source of High-Value Components for Functional Foods and Nutraceuticals – A Review. Phytotherapy research : PTR. 27. 10.1002/ptr.4897.
